Zaniedbane obszary edukacji pomiędzy pedagogiką a pedagogiką specjalną Wybrane zagadnienia

Książka „Zaniedbane obszary edukacji – pomiędzy pedagogiką a pedagogiką specjalną. Wybrane zagadnienia” podkreśla potrzebę przeciwdziałania patologiom związanym z procesami marginalizacji i wykluczenia społecznego, które w sferze oświaty należałoby traktować jako marginalizację i wykluczenie edukacyjne. Możemy w niej również odnaleźć rozważania na temat rozumienia samego terminu „nierówności edukacyjnych” oraz tego, co je determinuje.

W kontekście tytułowego zagadnienia – zaniedbań/zaniechań w edukacji – autorka skoncentrowała się na tych nierównościach, które wiążą się z zaniedbaniem szans i potencjału rozwojowego dziecka. Grupy badawczej nie stanowi młodzież utalentowana, wybitnie zdolna, tylko niepełnosprawna umysłowo. Nawiązując do koncepcji M. Kozakiewicza, który podstawę nierówności odnajduje w ekonomicznej, społecznej czy kulturowej odmienności warunków życia, jako teren badań obrane zostało środowisko wiejskie.

Czy i na ile młodzież wiejska jest zagrożona eliminacją z rynku pracy uwarunkowaną brakiem wystarczających kompetencji (wiadomości i umiejętności) wynoszonych ze szkoły? Czy istotnie fakt realizacji obowiązku edukacji w szkole wiejskiej przekłada się na niższy poziom osiągnięć uniemożliwiający rywalizację z rówieśnikami z miast? W niniejszej publikacji Iwona Chrzanowska próbuje odpowiedzieć na te pytania, porównując i interpretując wyniki dotychczasowych badań dotyczących sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych organizowanych przez Centralną Komisję Edukacyjną (dalej CKE) na populacjach pełnych absolwentów szkół podstawowych i gimnazjów, a także odnosząc się do wyników badań własnych. Oprócz wskazania rezultatów osiągnięć szkolnych, ukazuje również ich uwarunkowania, odwołując się do kwalifikacji nauczycieli oraz przygotowania szkół do realizacji procesu dydaktycznego. W ostatnim rozdziale przedstawia wnioski, postulaty, prognozy dotyczące pożądanych zmian w finansowaniu polskiego systemu edukacyjnego i konstruowaniu programów nauczania i wychowania.

O marginalizacji i wykluczeniu, szczególnie w edukacji, mówi się niechętnie. Dzieje się tak ze względu na podmiot oddziaływań edukacyjnych, którym jest dziecko. W kulturze europejskiej ma ono specyficzną i uprzywilejowaną pozycję. Wynika ona z odpowiedzialności dorosłego za jego bezpieczeństwo, jakość życia, możliwość rozwoju i poczucie szczęścia. Podobnie jest z kwestią dopasowania edukacji do nowych warunków, charakterystycznych dla społeczeństwa demokratycznego. Młodzież, mimo składanych przez władze oświatowe deklaracji, wciąż nie wynosi ze szkoły umiejętności operowania wiedzą, w dalszym ciągu bowiem główną tendencją w nauczaniu wydaje się hołdowanie encyklopedyzmowi. W szkole brakuje nastawienia na kształtowanie zainteresowań wybranymi dziedzinami wiedzy czy poszczególnymi treściami nauczania. Zbyt często zajęcia są nudne, stereotypowe, a relacje społeczne utrwalone i niezmienne, zwłaszcza prymat nauczycielskiego władztwa. Tematy te podnosi w swojej najnowszej publikacji Iwona Chrzanowska.