Sąsiedztwo zobowiązuję, zwłaszcza wtedy, gdy pamięć sąsiedztwa różni mocno, a niepięknie. Taka pamięć dzieli i łączy. Jako wspólne doświadczenie warunkuje współczesność. Jako hasło wywoławcze formuła „niemiecka droga odrębna" (deutscher Sonderweg) weszła w niemiecki powszechny obieg około trzydzieści lat temu, natomiast jako pomysł na formułę historiozoficzną, jako problem historiograficzny czy/i wreszcie jako pomysł na referencyjne rozumienie historycznych przypadłości niemieckich – inaczej mówiąc jako „kwestia niemiecka” - organizowała wyobraźnie polityków, intelektualistów oraz historyków w wieku XIX i w ostatnim stuleciu, a przede wszystkim od chwili wybuchu pierwszej wojny światowej.