Rzeczpospolita uczonych Powstanie studiów ukraińskich i polsko-ukraiński dialog historyków w Stanach Zjednoczonych 1939-1991

Niniejsza publikacja stanowi pogłębioną eksplorację dialogu akademickiego pomiędzy polskimi i ukraińskimi intelektualistami na emigracji, prowadzonego w Stanach Zjednoczonych w latach 1939–1991. W tym okresie, ukształtowanym przez napięcia zimnowojenne i dominujące wpływy Związku Radzieckiego, Zachód – zwłaszcza Stany Zjednoczone – postrzegały Ukrainę wyłącznie jako część imperium rosyjskiego. Taka percepcja marginalizowała historię i tożsamość narodową Ukrainy. Autorka podkreśla wysiłek polskich i ukraińskich uczonych na emigracji, mający na celu podważenie tego uproszczonego, rusocentrycznego punktu widzenia i opowiedzenie się za uznaniem Ukrainy jako odrębnego podmiotu w badaniach nad Europą Środkowo-Wschodnią.

Centralnym wątkiem książki jest tytułowa „Rzeczpospolita uczonych” – wspólnota intelektualna, która pomimo różnic narodowościowych i politycznych jednoczyła Polaków i Ukraińców w dążeniu do dialogu i współpracy akademickiej. To nawiązanie do dawnej Rzeczypospolitej symbolizowało ideę solidarności i wspólnego dziedzictwa, które intelektualiści pragnęli wykorzystać do budowy nowej, bardziej otwartej na współpracę rzeczywistości akademickiej, przezwyciężając podziały polityczne i konflikty historyczne. Publikacja rzuca także światło na współczesne próby „dekolonizacji” myślenia o dziejach Europy Środkowo-Wschodniej, co stało się szczególnie widoczne po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 roku. Książka stanowi krytyczny głos w toczącej się debacie na temat zmiany zachodniego postrzegania Ukrainy, podkreślając potrzebę oderwania się od wieloletniej marginalizacji kraju w badaniach naukowych.

*********

This publication offers an in-depth exploration of the academic dialogue between Polish and Ukrainian intellectuals in exile, conducted in the United States between 1939 and 1991. During this period, shaped by Cold War tensions and the Soviet Union’s dominant influence, the West – particularly the U.S. – viewed Ukraine solely as part of the Russian Empire. This perception marginalized Ukraine’s history and national identity. The author highlights the efforts of Polish and Ukrainian scholars in exile to challenge this simplistic, Russia-centric viewpoint and advocate for Ukraine’s recognition as a distinct subject in studies of East-Central Europe.

At the heart of the book is the concept of the “Republic of Scholars” – an intellectual community that, despite national and political differences, united Poles and Ukrainians in their pursuit of dialogue and academic collaboration. This reference to the old Polish-Lithuanian Commonwealth symbolizes the shared heritage and solidarity that these scholars sought to harness in order to overcome political divisions and historical conflicts. The publication also sheds light on early attempts to “decolonize” the historical narrative of the region – an effort that has gained increasing relevance following Russia’s war against Ukraine in 2022. It offers a critical voice in the ongoing debate over shifting the Western perception of Ukraine, emphasizing the need to break away from the country’s long-standing marginalization in scholarly research.

Czytelnik tej książki nie tylko będzie mógł się przyjrzeć skomplikowanym początkom studiów ukraińskich i polskich w Stanach Zjednoczonych, które z trudem wybijały się na niepodległość w świecie zdominowanym przez rusocentryczną sowietologię, ujrzy też szeroką panoramę życia intelektualnego polskiej i ukraińskiej emigracji. Przede wszystkim jednak czytelnik będzie miał okazję przyjrzeć się dokładniej meandrom polsko-ukraińskiego dialogu historyków przed 1991 rokiem.
Prof. dr hab. Aleksandra Hnatiuk, prof. em. Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski