Panowanie Zygmunta Augusta to okres wielkich przemian politycznych, gospodarczych i ekonomicznych w dziejach Polski i Litwy, uwieńczony dokonaną ostatecznie w r. 1569 unią obu państw, która nie tylko przyszłość ich, ale i minione dzieje połączyła więzią wspólnoty.
Rzeczą pierwszorzędnej wagi dla zrozumienia historii tych wielkich wydarzeń jest poznanie życia i działalności osób, które wpływały na ich kształtowanie i nadawały im kierunek. W ich liczbie czołowe miejsce zajmuje Mikołaj Czarny Radziwiłł. W niniejszej monografii, poświęconej całokształtowi jego działalności, starałem się o przedstawienie ważniejszych jej fragmentów na szerszym tle dziejowym, zwłaszcza na odcinku polityki moskiewskiej i inflanckiej, tak ze względu na ich doniosłość historyczną jak i na fakt, że nie zostały one dotychczas w naszej historiografii ostatecznie omówione. Względy powyższe wpłynęły również w pewnej mierze i na konstrukcję samej pracy.