Europa na peryferiach Średniowieczny system-świat w latach 1250-1350

Janet L. Abu-Lughod (ur. 1928) należy do grupy amerykańskich uczonych, którzy w swej pracy naukowej, podjęli się badania zagadnień teorii tzw. systemów-światów. Autorka w swej analizie, dowodzi, że już w trzynastym wieku, a ściślej mówiąc na przestrzeni stulecia (1250-1350), na obszarze Eurazji, funkcjonował, formujący się od jedenastego wieku, przednowożytny „światowy system” wymiany handlowej, który obejmował swym zasięgiem trzy wysoko rozwinięte kręgi cywilizacyjne: chrześcijańską Europę Zachodnią, islamski Bliski Wschód oraz Daleki Wschód (wraz z subkontynentem indyjskim). Opierając się na skrupulatnej analizie poziomu rozwoju cywilizacyjnego wspomnianych trzech kręgów cywilizacyjnych, J. L. Abu-Lughod, odrzucając europocentryczne poglądy zachodniej historiografii, dochodzi do wniosku, że Europa, w opisywanym przez nią przednowożytnym eurazjatyckim systemie gospodarczym, bynajmniej nie odgrywała wiodącej roli cywilizacyjnej, stanowiąc w nim obszar o raczej peryferyjnym znaczeniu. Co więcej, w jej opinii, cywilizacja europejska, uzyskaną w XVI w. hegemonię, zawdzięczała nie tyle przypisywanym jej inherentnym czynnikom wzrostu (takim jak nadzwyczajna skala akumulacji kapitału, wyjątkowy charakter form organizacyjnych gospodarki wczesnokapitalistycznej, zaawansowanie w rozwoju technologicznym itd.), ile zjawisku, które określiła ona mianem „upadku Wschodu” ( fall of the East). Pod pojęciem tym kryje się cały splot czynników (takich jak epidemia czarnej śmierci, rozpad imperium mongolskiego, wycofanie się po 1435 r. floty chińskiej z Oceanu Indyjskiego), które stanowiąc czynniki dezintegrujące średniowieczny system-świat, wpłynęły na ukształtowanie się w dobie wielkich odkryć geograficznych sytuacji ułatwiającej lub wręcz umożliwiającej Europejczykom narzucenie swej supremacji, funkcjonującym nadal w tej epoce podsystemom gospodarczym Wschodu, które wcześniej tworzyły średniowieczny, euroazjatycki system wymiany handlowej.

(Od redakcji)