Cmentarz Champeaux w Montmorency Groby Polskie Cimetière Les Champeaux à Montmorency Les Tombes Polonaise

„Słynny cmentarz polski w Montmorency jest jakby mauzoleum Wielkiej Emigracji przechowującym prochy ludzi oraz tradycję ich życia i dzieła” (1954)24. Jan Szymański, sekretarz TOZ, gorliwy opiekun grobów polskich oraz zabytków we Francji i spirytus movens wielu przedsięwzięć z tym związanych, w swoich notatkach, sprawozdaniach i pismach używał określeń: „Historyczny Polski Cmentarz Wygnańców” (1954), „Cmentarz (Naszych) Wygnańcow Politycznych (i Narodowych)”, „Cmentarz Zasłużonych w Montmorency” (1956), „Cmentarz wygnańców z 1830/1831 r. i 1863/1864 r.” (1957), „Cmentarz Wygnańców Polskich w Montmorency” (1958). W ostatnim dwudziestoleciu XX w. pisano: „spoczywa na cmentarzu w Montmorency, na tym skrawku polskiej ziemi” (1987)25, „pochowany został na Cmentarzu Wielkiej Emigracji Polskiej w Montmorency” (1989)26, „cmentarz Montmorency pod Paryżem, który nieraz określa się mianem emigracyjnej Skałki” (1990)27.
To tylko garść przykładów ilustrujących sposób widzenia tego cmentarza i określania jego rangi i znaczenia, wyróżniającego go od innych miejsc polskich pochówków. Przez dłuższy okres wiązano go z miejscem szczególnego upamiętnienia Wielkiej Emigracji. Publikacja ma charakter dokumentacyjny.
Pierwszym jej celem jest zaprezentowanie aktualnego stanu nagrobków polskich wraz z wyrytymi na nich inskrypcjami (stan na rok 2020), odtworzenie zmian konserwatorskich, rekonstrukcja nagrobków zlikwidowanych, ukazanie pochowków w rozwoju historycznym, od pierwszego pogrzebu znanego Polaka do odtworzenia, w miarę dostępnych źródeł, pełnej listy osób pochowanych na cmentarzu. Przyjmując założenia publikacji, która jest także swoistym wydawnictwem źródłowym, starano się uchwyć cmentarz jako wielowątkowy tekst kultury, tym ważniejszy, że umiejscowiony w obcym środowisku.
Drugim celem było ukazanie treści pochodących ze źródeł urzędowych (głównie francuskich) – cywilnych aktów zgonów, cytowanych by ustalić fakty genealogiczne. By je uściślić, przeprowadzono obszerną kwerendę w źródłach polskich (w tym kościelnych) i francuskich innych aktów stanu cywilnego, szczególnie aktów urodzin, małżeństw, naturalizacji, nadań orderów etc. Te dane nie tylko pozwoliły na identy?kację zmarłych, ale dostarczyły materiału genealogicznego do dziejów rodziny, pozwoliły określić stan świadomości o pochodzeniu i tożsamości zmarłego, zwłaszcza w sytuacjach, gdy jeden ze współmałżonków był Francuzem, a dzieci wrosły już w środowisko i kulturę francuską.
W pracy przyjęto zasadę podawania szczegółowych informacji o charakterze genealogicznym i tylko podstawowych danych biogra?cznych. Im większy zasób źródeł wykorzystano (akta metrykalne (stanu cywilnego), inskrypcje nagrobne, klepsydry, wspomnienia pośmiertne, literaturę biogra?czną, heraldyczno-genealogiczną, bazy danych), tym większe pojawiły się rozbieżności dotyczące podstawowych faktów, np. daty urodzenia. Integralną częścią publikacji jest dokumentacja fotograficzna prezentująca wszystkie istniejące groby, a także tablice memoratywne znajdujące się na cmentarzu oraz zabytki polskie w kościele św. Marcina w Montmorency. Pracę uzupełnia plan cmentarza z zaznaczonymi wszystkimi grobami. Według ustaleń autorów liczba osób pochowanych w „polskich grobach” to 715 osób, ale liczba informacji genealogicznych znacznie przekracza tę liczbę. Poniekąd o zawartości świadczy także objętość książki, ok. 60 ark. Wydawniczych i 872 trony druku, w tym wszystkie inskrypcje, ilustracje, francuskojęzyczna opowieść o cmentarzu i obecności Polaków w Montmorency.