Niemal 20-letnia historia Wolnego Miasta Gdańska to również dzieje Polaków, którzy zamieszkiwali ten obszar. Choć stanowili mniejszość, mocno akcentowali swoją obecność we wszystkich dziedzinach życia. Prezentowany album jest ilustrowaną opowieścią o polskich gdańszczanach, którzy nie zamierzali poddawać się presji narodowościowej niemieckich nazistów, niezależnie od podejmowanego ryzyka.

Aktywność polskiej mniejszości zamieszkującej WMG obejmowała praktycznie wszystkie wymiary życia społecznego, kulturowego, religijnego czy sportowego. Polacy zaznaczali również swą obecność w obszarach administracyjnym, ekonomicznym, edukacyjnym czy wreszcie militarnym.

– „Społeczność polska w Wolnym Mieście Gdańsku, mimo że okres jej aktywności przypadał na lata poprzedzające konflikt, stała się bezpośrednim świadkiem i uczestnikiem wydarzeń zapowiadających II wojnę światową, przepowiadających również jej hekatombę, która już od pierwszych chwil tak boleśnie dotknęła Polaków” – zaznacza we wstępie do publikacji dr hab. Grzegorz Berendt, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Polacy w WMG stali się jednymi z pierwszych ofiar II wojny światowej, a za swój patriotyzm często musieli zapłacić najwyższą cenę. Powszechna wiedza na ten temat, zwłaszcza wśród osób z zagranicy, jest znikoma, a Gdańsk sprzed 1939 r. jest postrzegany wprost jako miasto niemieckie. Historycy powinni weryfikować takie twierdzenia, docierając do największej liczby odbiorców. Taki był cel dwujęzycznej wystawy plenerowej, dotyczącej tego samego zagadnienia, co album, prezentowanej w latach 2020–2021 na terenie MIIWŚ. Podobne założenie przyświecało twórcom niniejszej publikacji.

– „Cieszę się, że poprzez dwujęzyczność naszego albumu jesteśmy w stanie opowiedzieć historię Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku także zagranicznym odbiorcom. Powszechna wiedza o nielicznej mniejszości polskiej zamieszkującej ten przedziwny twór administracyjny jest wciąż niewystarczająca i wymaga popularyzowania również za granicą. Wierzę, że za sprawą naszej książki będzie to łatwiejsze” – mówi Wojciech Grott, współautor albumu.

– „Nasza publikacja jest swoistym hołdem dla Polaków związanych z Gdańskiem. To właśnie wydobywanie losów pojedynczych przedstawicieli społeczności polskiej w WMG pozwoliło na spojrzenie z nieco innej, bliższej czytelnikowi perspektywie” – dodaje Wojciech Samól, drugi z autorów.

Bogato ilustrowany album zawiera dziesiątki archiwalnych materiałów, w tym mniej znanych fotografii ukazujących różne aspekty aktywności Polaków w WMG. W publikacji zamieszczono też mapy i grafiki poglądowe oraz kalendarium, które pomagają zaznajomić się z tematem. W 13 rozdziałach przedstawiono losy polskich obywateli, począwszy od powołania Wolnego Miasta Gdańska aż do ataku III Rzeszy na Polskę w 1939 r.