Wiedza i wolność w pedagogice amerykańskiego postmodernizmu

O czym jest ta książka?
O wiedzy, o władzy i o wolności; o podmiotowości i o tożsamości; o pedagogice i o kulturze amerykańskiego postmodernizmu; o polityce wreszcie. Rozpoczynam tę podroż od próby określenia kategoriipostmodernizmu. Jest to przedsięwzięcie niełatwe, zważywszy, iż jedną z cech postmodernistycznej teorii jest stała dyskusja nad tym, co to jest postmodernizm. Dalej podejmuję kwestię polityki – i nie jest to bynajmniej odstępstwo od pedagogicznego charakteru niniejszej pracy. W perspektywie postmodernizmu wszystko jest bowiem polityką. Co więcej: polityka jako całość jest pedagogią, jest procesem konstruowania ludzkich podmiotowości, tworzeniem naszych pożądań, tworzeniem wiedzy przenoszącej w rozproszonych relacjach społecznych mechanizmy kontroli. Następnie podejmowana jest kwestia reakcji na kulturę i politykę postmodernizmu – reakcje te są bowiem ważnym elementem współczesnych dyskusji oświatowych.
Można to ująć tak, że świat jest post-nowoczesny: coś się w nim zmieniło, coś uległo zasadniczym przeobrażeniom; pole dyskusji edukacyjnych zaś może być w znacznym stopniu określone przez to, jak poszczególne pedagogie ustosunkowują się do tych zmian kulturowych i cywilizacyjnych.
Jedne widzą w nich fundamentalne zagrożenie, inne – szansę wyzwolenia. Na tle zróżnicowania wokół oceny współczesnego przesilenia kulturowego możliwe staje się dopiero określenie specyfiki pedagogiki postmodernizmu jako tej, która w procesie dokonujących się zmian widzi więcej szans niż zagrożeń. W tym nurcie myślenia edukacyjnego szczególna rola przypada pedagogice krytycznej, która wprawdzie w stosunku do postmodernizmu zachowuje pewien – właśnie krytyczny – dystans, zarazem jednak stanowi pomost, dzięki któremu myśl społeczna postmodernizmu najmocniej osadziła się w problematyce pedagogicznej. W kolejnym rozdziale podejmowana jest kwestia wiedzy – czyli problematyka treści nauczania. Pedagogie postmodernizmu mają w tej sprawie wiele do powiedzenia i ich stanowisko zdaje się mieć pewną zauważalną swoistość. Wiedza w kulturze postmodernizmu jest bowiem czymś zupełnie innym niż wiedza kultury moderny: jest to wiedza lokalna, cząstkowa, uwikłana w konkretne procesy społecznej kontroli, w relacje władzy sprawowanej przez rozproszone mechanizmy nadzoru. Szczególną rolę odgrywa tu wiedza potoczna i wiedza konstruowana w tekstach kultury popularnej – ta właśnie wiedza zyskuje miano „permanentnej pedagogii”, ta właśnie kultura najpełniej kształtuje nasze podmiotowości i pilnie wymaga krytycznego dystansu.

Zasadnicza oś rozważań prezentowanych w niniejszej książce osadza się w kategoriach wiedzy i wolności. Są to podstawowe pojęcia, które powinny być poddane analizie przy próbie krytycznej interpretacji krytycznej pedagogiki emancypacyjnej i formułowanych w jej obszarze projektów treści kształcenia. Fakt skoncentrowania uwagi na zagadnieniu treści kształcenia zaś zdaje się wpisywać całe podejmowane tu zadania w tradycję badań dydaktycznych. Można więc powiedzieć, z zastrzeżeniami co do sensowności tych szczegółowych rozgraniczeń, o których wspominałem, że jest to książka z zakresu pedagogiki, a konkretniej: dydaktyki ogólnej, co nie oznacza, iż nie wchodzi ona w zakres innych dyscyplin wiedzy….
Tomasz Szkudlarek