Historia kampanii jesiennej 1813 roku Tom II Od Kulm do Lipska

W odróżnieniu od pierwszego, drugi tom poświęconego kampanii jesiennej 1813 roku opracowania postawił przed autorem znacznie większe wymagania. Sierpniowe operacje Napoleona i koalicyjnych armii, przedstawione
w tomie pierwszym, toczyły się na trzech, daleko od siebie oddalonych teatrach wojny. Ich przejrzyste przedstawienie nie stanowiło zatem większych trudności. Po bitwie pod Kulm krąg tworzony przez otaczające Napoleona koalicyjne armie zawężył się do tego stopnia, że ich działania wielokrotnie zazębiały się. Napoleon został już wkrótce zmuszony do poruszania się zygzakami – nazwanymi przez niego „jeu de va et vient” – i podejmowania działań na przemian przeciwko jednemu albo drugiemu przeciwnikowi. Nie zawsze udało się mi przedstawienie w przejrzysty sposób przyjętej przez cesarza taktyki i wewnętrznych uzależnień jego poszczególnych posunięć. Wierząc, że wszystkie trudności zostaną w ten sposób pokonane, zdecydowałem się na przedstawienie w rozdziale wprowadzającym myśli przewodnich Napoleona i uzależnień, łączących jego wrześniowe operacje. W następnych rozdziałach przedstawiłem te same operacje z punktu widzenia koalicjantów, uzupełniając je, o ile miały one znaczenie, różnymi szczegółami. W takim przedstawieniu wydarzeń nie dało się niekiedy uniknąć niewielkich powtórek. W październiku, w dniach poprzedzających bitwę pod Lipskiem, obszar działań armii francuskiej uległ dalszemu zawężeniu, co zmusiło mnie do przedstawienia ruchów poszczególnych armii z rozbiciem na poszczególne dni. Wczucie się w tok rozumowania dowódców omawianych armii, tak diametralnie różniących się od siebie ludzi, ze zrozumiałych względów postawiło przed moją wyobraźnią i zdolnością pojmowania oraz pamięcią czytelnika ogromne wymagania. Każdy, kto będzie mieć trudności w ogarnięciu wszystkich wiadomości, uświadomi sobie wielkość geniuszu Napoleona jako wodza. Stojąc pośrodku czterech wrogich armii cesarz nie tylko prowadził skierowane przeciwko nim operacje, obserwował wydarzenia na włoskim i hiszpańskim teatrze wojny, rządził wielkim imperium, lecz również, jak dowodzi jego korespondencja, miał czas na prowadzenie obszernej wymiany listów z wieloma osobami na najprzeróżniejsze tematy życia politycznego i prywatnego.