Studium nad bitwą

Ostatecznym zadaniem wojska jest walka, a człowiek jest jej głównym narzędziem; nie znając dokładnie głównego narzędzia walki, to jest człowieka i stanu jego ducha w rozstrzygającym momencie walki, nie możemy odpowiednio zorganizować wojska, nie możemy mu dać dobrego ustroju ani organizacji, wytworzyć karności, ani wreszcie określić zasad taktyki, które to sprawy łą­czą się ze sobą, jak palce jednej ręki.
Często ludzie, piszący o sprawach wojny, biorą za punkt wyjścia broń, przypuszczając, bez wahania, że człowiek mający się nią posługiwać, zawsze zrobi z niej taki użytek, jaki przewidują i nakazują regulaminy i przepisy. Jednakże walczący, pojęty jako istota kierująca się wyłącznie rozumem, która wyzbyła się swej ruchliwej i zmiennej natury i przekształciła się w biernego pionka, spełniającego funkcje jednostki abstrakcyjnej w różnych kombinacjach pola walki, – to wytwór oderwanych rozmyślań, a nie człowiek żywy. Człowiek rzeczywisty składa się z krwi i kości, posiada ciało i duszę i często nawet najsilniejszy duch nie może zapanować nad ciałem do tego stopnia, aby w obliczu śmierci ciało nie buntowało się, a umysł nie był zaćmiony.
Serce ludzkie, według wyrażenia Maurycego Saskiego, jest więc punktem wyjścia dla wszystkich spraw, tyczących się wojny; aby te sprawy zrozumieć – trzeba zbadać serce.
Spróbujmy przeprowadzić to studium. Zaczniemy je jednak nie od walki nowoczesnej, zanadto złożonej, aby można ją było od razu zrozumieć, ale od walki starożytnej, bardziej prostej, a zwła­szcza bardziej przejrzystej, jakkolwiek nikt jej dotychczas należy­cie nie wyjaśnił.