Archiwum Obrony Narodowej Wincentego Witosa 1920-1921 Tom 2

Tom II Archiwum zawiera wybór dokumentów oraz artykułów prasowych wraz z omówieniami będących zapisem działalności  ruchów politycznych, społecznych, młodzieżowych, ludności cywilnej, a także Kościoła katolickiego i innych wyznań w okresie wojny polsko-bolszewickiej zakończonej traktatem ryskim. Publikacja skierowana jest przede wszystkim do młodzieży studenckiej i szkół średnich, oficerów- wychowawców Wojska Polskiego, instruktorów harcerskich i Sokolich, duszpasterzy pracujących przede wszystkim z młodzieżą, działaczy kultury i instytucji samorządowych, pracowników mediów i szerokiego grona miłośników historii. SPIS TREŚCI Część I Ruch Narodowy. Zbiór dokumentów – wstęp i oprac. Jan Żaryn Wojna polsko-bolszewicka i pokój ryski w perspektywie obozu narodowego 1. Artykuł z „Gazety Warszawskiej” pt. Groźba strajku (fragmenty) 2. Relacja tygodnika „Posiew” pt. Dzień Armii Ochotniczej 3. Głos posła ZLN Stanisława Głąbińskiego w sprawie utworzenia rządu koalicyjnego z udziałem jego klubu pod przewodnictwem Wincentego Witosa 4. Przemówienie Marszałka Sejmu Ustawodawczego Wojciecha Trąmpczyńskiego zamykające 166. posiedzenie SU 5. List gen. Józefa Hallera do Towarzystwa „Rozwój” na temat formowania się „ochotniczego szwadronu jazdy Rozwój” 6. Apel władz m.st. Warszawy do mieszkańców stolicy, by wstępowali do Straży Obywatelskiej 7. Apel władz miasta st. Warszawy do mieszkańców stolicy i informacja o powołaniu Rady Obrony Stolicy 8. Relacja „Kuriera Warszawskiego” z pożegnania gen. Maxime’a Weyganda 9. Informacja tygodnika „Zjednoczenie” pt. Z pobytu bolszewików u nas 10. Przemówienie Marszałka Sejmu Ustawodawczego Wojciecha Trąmpczyńskiego, otwierające 167. posiedzenie SU, pierwsze po wygranej Bitwie Warszawskiej 11. Głos w wolnych wnioskach posła ZLN ks. Kazimierza Lutosławskiego w sprawie fundamentalnej zasady ustrojowej Polski Odrodzonej 12. Informacja „Kuriera Warszawskiego” o uroczystościach ku czci obrońców pod Ossowem 13. Głos ks. Kazimierza Lutosławskiego podczas 168. posiedzenia Sejmu Ustawodawczego w dyskusji na temat zapisów projektowanej konstytucji 14. Wniosek nagły złożony przez posła ZLN Mariana Seydę o zabezpieczeniu praw Rzeczypospolitej w Gdańsku, w związku z tajnym wsparciem przez władze Wolnego Miasta bolszewików (fragment) 15. Wniosek posła Narodowo-Chrześcijańskiego Klubu Robotniczego ks. Zygmunta Kaczyńskiego w sprawie zachowania się władz Gdańska w okresie najazdu bolszewickiego latem 1920 r. 16. Przemówienie posła ZLN prof. Stanisława Głąbińskiego wygłoszone podczas 170 posiedzenia SU w imieniu klubu parlamentarnego na temat exposé premiera Wincentego Witosa 17. Pamiętnik Stanisława Grabskiego, opisujący rozmowy polsko-bolszewickie zakończone 12 X 1920 r. podpisaniem dokumentów, stanowiących podstawę pokoju ryskiego z marca 1921 r. (fragment) 18. Przemówienie Marszałka SU Wojciecha Trąmpczyńskiego, otwierające dyskusję na 177. posiedzeniu parlamentu nad umową o preliminariach pokojowych z 11 X 1920 r. oraz umową o rozejmie z 12 X 1920 r. sporządzonych i podpisanych w Rydze przez pełnomocników Rządu Rzeczypospolitej Polskiej tudzież pełnomocników Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad 19. Głos Mariana Seydy złożony w imieniu ZLN w dyskusji na temat umowy o preliminariach pokojowych z dnia 11 października 1920 r. oraz umowy o rozejmie z dnia 12 X 1920 r. sporządzonych i podpisanych w Rydze 20. Wniosek członka Komisji Oświatowej SU ks. Kazimierza Lutosławskiego zgłoszony podczas 179 posiedzenia Sejmu w sprawie pomocy materialnej dla akademików podlegających demobilizacji po wojnie polsko-bolszewickiej 21. Sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej wygłoszone przez jej wiceprzewodniczącego ks. Kazimierza Lutosławskiego podczas 180. posiedzenia SU w sprawie zniesienia cenzury prewencyjnej w związku z zakończeniem działań wojennych 22. Relacja „Kuriera Warszawskiego” z obchodów drugiej rocznicy odzyskania niepodległości w Warszawie, pt. Rocznica wolności 23. Przemówienie marszałka SU Wojciecha Trąmpczyńskiego, zarządzającego głosowanie nad konstytucją marcową podczas 221. posiedzenia Sejmu 24. Przemówienie członka polskiej delegacji w Mińsku i w Rydze, posła ZLN Stanisława Grabskiego, wygłoszone podczas 223. posiedzenia parlamentu 14 IV 1921 r. w ramach dyskusji nad ratyfikacją traktatu ryskiego 25. Projekt ustawy przeciw komunistom przygotowany przez posłów narodowo-demokratycznych SU Część I I Ruch ludowy. Zbiór dokumentów – wstęp i oprac. Janusz Gmitruk i Mateusz Ratyński Wstęp 1. Artykuł posła PSL „Piast” Jana Dębskiego pt. Wojsko do broni! Naród do pracy! 2. Artykuł prezesa PSL-Lewica, posła Jana Stapińskiego pt. Prawdziwy stan rzeczy 3. List lidera PSL „Wyzwolenie” Stanisława Th ugutta pt. Do moich przyjaciół . 145 552 4. Wspomnienia Jana Dębskiego, posła, przewodniczącego Klubu Sejmowego PSL „Piast”, o ochotniczym udziale w wojnie polsko-bolszewickiej 5. Stosunek inteligencji do włościan na podstawie notki z dziennika Zofii Dąbskiej z domu Woyniłłowicz 6. Odezwa PSL „Wyzwolenie” skierowana do włościan 7. Odezwa PSL „Wyzwolenie” skierowana do włościan 8. Odezwa PSL „Wyzwolenie” do rezerwistów i poborowych 9. Odezwa PSL „Piast” do włościan 10. Artykuł prezesa PSL-Lewica, posła Jana Stapińskiego pt. Kto chce pokoju – niech idzie do wojska 11. Artykuł lidera PSL „Wyzwolenie” Maksymiliana Malinowskiego pt. Oblężenie Warszawy 12. Artykuł posła PSL-Lewica Józefa Sanojcy pt. U wrót nowego życia 13. Przemowa posła PSL „Piast”, wicemarszałka Sejmu Ustawodawczego Stanisława Osieckiego w debacie sejmowej nad ustawą o ratyfi kacji umowy o pokoju preliminaryjnym i rozejmie zawartym w Rydze 14. Przemowa posła PSL „Piast”, przewodniczącego Klubu Poselskiego Jana Dębskiego w debacie sejmowej nad ustawą o przejęciu na własność państwa ziemi w niektórych powiatach Rzeczypospolitej i o nadaniu ziemi żołnierzom Wojska Polskiego 15. Artykuł na łamach „Piasta”, organu PSL „Piast”, pt. Nowe zadania Część III Ruch robotniczy. Zbiór dokumentów – wstęp i oprac. Michał Śliwa Wstęp 1. Fragmenty programu PPS, przyjętego na XVII Kongresie PPS . 2. Oświadczenie wiecu zorganizowanego przez działaczy chrześcijańsko-demokratycznych 3. Apel do „Obywateli robotników” Klubu poselskiego Narodowej Partii Robotniczej (fragment) 4. Oświadczenie Klubu Radnych PPS m.st Warszawy w sprawie obowiązków obywatelskich robotników 5. Odezwa Wydziału Wojskowego CKW PPS w związku z agresją bolszewicką 6. Informacja wywiadu wojskowego o uchwałach Rady Naczelnej PPS 7. Propozycje rozejmowe Ignacego Daszyńskiego, zgłoszone na posiedzeniu Rady Obrony Państwa 8. Artykuł Jana Maurycego Borskiego pt. Warszawa, charakteryzujący oblicze społeczne stolicy w lipcu 1920 r. 9. Odezwa polskich stronnictw politycznych i związków zawodowych do ludności Górnego Śląska 10. Komunikat Informacyjny (Sprawy polityczne) o Robotniczym Komitecie Obrony Warszawy (fragment) 11. Odezwa Robotniczego Komitetu Obrony Niepodległości . 12. Komunikat informacyjny pt. PPS a sprawa wojny o pokoju 13. Żądania ludu Warszawy, wysuwane na wiecach robotniczych 14. Artykuł Mariana Malinowskiego w „Robotniku” pt. Stanowisko proletariatu Warszawy 15. Deklaracja wicepremiera Ignacego Daszyńskiego dla dziennika „Le Temps” 16. Żądanie „Robotnika” rozwiązania Straży Obywatelskiej 17. Komunikat Informacyjny o sytuacji wewnętrznej PPS (fragment) 18. Ocena polityki PPS przez Komunikat Informacyjny po Preliminariach pokojowych i Rozejmie z Rosją Sowiecką (fragmenty) 19. Wspomnienia Ignacego Daszyńskiego, przywódcy PPS, wiceprezydenta Rządu Obrony Narodowej (fragment) Część IV Komuniści i kryptokomuniści wobec Polski okresu Rządu Obrony Narodowej – wstęp i oprac. Karol Sacewicz 1. Artykuł z „Gazety Warszawskiej” pt. Groźba strajku (fragmenty) 2. Artkuł z „Młota” pt. Tonący brzytwy się chwyta ukazujący stosunek do Rady Obrony Państwa 3. Komunikat Informacyjny (sprawy polityczne) nr 40(107) (fragmenty) 4. Odezwa Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, piętnująca formowanie się Armii Ochotniczej i działania Rządu Obrony Narodowej 5. Odezwa Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski żądająca uwolnienia więźniów komunistycznych i grożąca śmiercią polskim władzom państwowym oraz działaczom politycznym (fragmenty) 6. Komunikat Informacyjny (sprawy polityczne) nr 41(108) (fragment) 7. Odezwa Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski oraz Centralnego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej (Opozycja) pt. Do robotników Polski! 8. Artykuł z „Gońca Czerwonego. Organu Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski” sławiący ofensywę Armii Czerwonej 9. Artykuł z „Robotnika” pt. Ajenci rosyjscy jako „Rząd rewolucyjny” 10. Komunikat Informacyjny (sprawy polityczne) nr 45(112) (fragment) 11. Odezwa Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, przedstawiająca Rosję bolszewików jako ostoję niepodległości Polski i jednocześnie wzywająca działaczy komunistycznych świata do podejmowania działań osłabiających pozycję międzynarodową Rzeczypospolitej Polskiej w imię obrony państwa bolszewików (fragmenty) 12. Artykuł z „Robotnika” pt. Bankructwo komunizmu polskiego 13. Komunikat Informacyjny (sprawy polityczne) nr 53(120) o sytuacji społecznej, politycznej, aprowizacji, działalności KPRP oraz sprawach zagranicznych (fragment) 14. Odezwa Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski ukazująca stosunek do zawartych preliminariów pokojowych oraz idei pokoju definitywnego 15. Artykuł z organu prasowego Radykalnego Stronnictwa Chłopskiego „Chłopska Sprawa. Tygodnik polityczny chłopski”, przedstawiający różnice pomiędzy oczekiwaniami „polskiego chłopa” a działaniami komunistów 16. Artykuł pt. Zbrodnicze plany jasniepanów!, zamieszczony na łamach „Na Barykady! Żołnierskiego pisma komunistycznego” o wartości pokoju ryskiego, o przyszłej wojnie i polityce zagranicznej Polski, o konieczności demobilizacji całej armii polskiej i obronie Rosji Sowieckiej 17. Projekt rezolucji o sytuacji w Polsce dyskutowany podczas II Konferencji Partyjnej Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (fragmenty) 18. Artykuł pt. Pokój, opublikowany na łamach „Gromady. Gazety Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (Sekcji Międzynarodówki Komunistycznej)”, ukazujący stosunek komunistów do traktatu ryskiego 19. Artykuł z „Czerwonego Sztandaru” pt. Ich konstytucja, ukazujący krytyczny stosunek komunistów do zapisów ustawy zasadniczej Część V Materiały źródłowe do dziejów Kościoła katolickiego i innych związków religijnych – wstęp i oprac. Wiesław Jan Wysocki 1. Memorandum biskupa mińskiego Zygmunta Łozińskiego do Naczelnego Wodza i Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego w sprawie wschodnich granic Rzeczypospolitej 2. List pasterski biskupów polskich do narodu 3. List biskupów polskich do Ojca Świętego Benedykta XV o zagrożeniu bolszewickim 4. Biskupi polscy do episkopatu świata wobec zagrożenia bolszewickiego 5. List biskupa polowego Wojska Polskiego Stanisława Galla do polskiego duchowieństwa wojskowego 6. Polecenie pasterskie metropolity warszawskiego ks. kard. Aleksandra Kakowskiego o zadaniach duchowieństwa w ramach obrony Kraju w nawiązaniu do listu Episkopatu Polski do narodu 7. Odezwa zarządu warszawskiej Gminy Żydowskiej z apelem o udział w obronie kraju 8. Odezwa Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego Do braci ewangelików . 285 9. List pasterski biskupów polskich do narodu po konferencji na Jasnej Górze 287 10. Akt biskupów polskich poświęcenia Polski Najświętszemu Sercu Jezusa i ponowne obranie Matki Bożej Królową Polski 11. Rozporządzenie metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego, związane z nowenną błagalną i innymi nabożeństwami w kościołach warszawskich oraz przedsięwzięciami duszpasterskimi i zbiórkami organizowanymi na potrzeby wojska i dla pokrzepienia ducha 555 12. Odezwa metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego do kleru m.st. Warszawy o obowiązku trwania na stanowisku wobec groźby agresji 294 13. Wezwanie metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego do kleru Archidiecezji Warszawskiej o obowiązku pozostawania w parafi ach z wiernymi 14. Ks. kanonika Antoniego Szlagowskiego mowa nad trumną śp. ks. Ignacego Skorupki w kościele garnizonowym Wojska Polskiego w Warszawie 15. List biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza do nuncjusza Achille Rattiego 299 16. List Ojca Świętego Benedykta XV do biskupów polskich o modłach za Polskę jako przedmurze chrześcijaństwa i zagrożeniu całego chrześcijańskiego świata 17. List pasterski biskupa podlaskiego Henryka Przeździeckiego do duchowieństwa diecezjalnego 18. Wezwanie metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego do kleru Archidiecezji Warszawskiej o ofiarność na rzecz Komitetu Wigilijnego dla żołnierza polskiego 19. List pasterski biskupa polowego Stanisława Galla do żołnierzy przed Wielkanocą 20. Homilia biskupa podlaskiego Henryka Przeździeckiego w ArchikatedrzeRzeczypospolitej w Warszawie (fragment) 21. Odezwa biskupów polskich do wiernych 22. List pasterski metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego w pierwszą rocznicę „Cudu nad Wisłą” 23. List pasterski biskupa przemyskiego Józefa Sebastiana Pelczara przypominający rocznicę „Cudu nad Wisłą” 24. List pasterski biskupa łódzkiego Wincentego Tymienieckiego w rocznicę „Cudu nad Wisłą” 25. Akt oddania Polski opiece Najświętszej Panny Maryi przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego Część VI Obywatelski Komitet Wykonawczy Obrony Państwa – wstęp i oprac. Anna Reichert. Wstęp 1. Informacja „Kuriera Warszawskiego pt. Komitet Obywatelski 2. Protokół posiedzenia Komitetu Obywatelskiego dla wszystkich spraw, związanych z formowaniem Armii Ochotniczej i obroną państwa, odbytego w Pałacu Namiestnikowskim 3. Informacja pisma codziennego „Naród” pt. Ze Związku Rzemieślników Chrześcijan 4. Odezwa Weteranów z 1863 do Narodu 5. Informacja Jana Czempińskiego o przebiegu święta Armii Ochotniczej w Warszawie 6. Apel w sprawie Śląska 7. Odezwa Straży Kresowej 8. Informacja uchwale Zarządu Warszawskiej Gminy Starozakonnych 9. Wezwanie Towarzystwa Przyjaciół Pragi 10. Apel Towarzystwa Miłośników Historii o poparcie Pożyczki Obrony i Odrodzenia Polski 11. [nagłówek?] 12. Wileńska Legia Kobiet 13. Statut Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa 14. Artykuł z Tygodnika Ilustrowanego pt. Zagadnienie jedności (pokój społeczny) 15. Informacja pisma codziennego „Naród” pt. YMCA pozostaje w Warszawie 16. Sytuacja w Płocku 17. Bolszewicy w Radzyminie i Chełmie 18. Pogrzeb bohaterów 19. Informacja pisma codziennego „Naród” pt. O ekwipunek dla żołnierza 20. Informacja pisma codziennego „Naród” pt. Ofiary na rzecz żołnierza 21. Informacja o działalności PCK 22. Bolszewicy w Siedlcach 23. Apel „Tygodnika Ilustrowanego” pt. Warszawo do broni! 24. Informacja tygodnika „Zjednoczenie” pt. Z pobytu bolszewików u nas 25. Informacja Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego pt. Odzyskanie Sejn i Krasnopola 26. Relacja Tadeusza Kończyca o bolszewikach w Stryju 27. Obywatelski Komitet Wykonawczy Obrony Państwa . 28. Oświadczenie Zarządu Związku Ziemian z dnia 18 IX 1920 r. 29. Pożegnanie Stary Obywatelskiej 30. Po dwóch latach 31. Sprawozdanie z działalności Straży Obywatelskiej m. st. Warszawy, latem 1920 roku. (fragment) 32. Sprawozdanie z działalności Sekcji Opieki nad Żołnierzem Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa Część VII Rada Obrony Stolicy – wstęp i oprac. Lech Królikowski . Wstęp 1. Informacja Ministerstwa Spraw Wojskowych o zasadach tworzenia oddziałów Obrony Warszawy 2. Obwieszczenie gen. Franciszka Latinika o uprawnieniach publiczno-prawnych Gubernatora Wojskowego na terenie Warszawy i okolic 3. Odezwa Prezydenta Rządu Obrony Narodowej Wincentego Witosa do mieszkańców Warszawy w związku z agresją bolszewicką 4. Informacja o powołaniu Rady Obrony Stolicy 5. Informacja o działalności Rady Obrony Stolicy 6. Artykuł redakcyjny „Tygodnika Ilustrowanego” pt. Obrona Warszawy 7. Wizyta kierownictwa ROS na froncie 8. Opinia gen. Maxime’a Weyganda o zwycięstwie pod Warszawą 9. Uchwała Rady Obrony Stolicy o pomocy Warszawy dla Lwowa 10. Po zwycięstwie, artykuł „Kuriera Warszawskiego” 11. Echa obrony stolicy 12. Pożegnanie gen. Weyganda 13. List pożegnalny gen. Maxime’a Weyganda do Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego 14. Informacja o reorganizacji Rady Obrony Stolicy po sukcesie w Bitwie Warszawskiej 15. Likwidacja Rady Obrony Stolicy 16. Informacja o konkursie Zarządu m. st. Warszawy na obraz upamiętniający zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej 17. Relacja Wincentego Witosa o Bitwie Warszawskiej 18. Sprawozdanie z działalności Rady Obrony Stolicy (sierpień–wrzesień 1920 roku) Załączniki Część VIII Działalność Głównego Inspektoratu Armii Ochotniczej – wstęp i oprac. Xymena Pilch-Nowakowska 1. Rozkaz gen. Józefa Hallera do żołnierzy Armii Ochotniczej 2. Rozkaz gen. Kazimierza Sosnkowskiego, Wiceministra Spraw Wojskowych o zatwierdzeniu powołanego 7 VII 1920 r. Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej 3. Rozkaz gen. Józefa Hallera do Armii Ochotniczej 4. Rozkaz pożegnalny gen. J. Hallera do żołnierzy Armii Ochotniczej 5. Sprawozdanie z działalności Oddziału II Sztabu (Propagandy) Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej Część IX Harcerstwo i inne związki młodzieżowe w obronie kraju – wstęp i oprac. Xymena Pilch-Nowakowska 1. Legia Akademicka – artykuł z „Tygodnika Illustrowanego” 2. Rozkaz przewodniczącego ZHP – gen. Józefa Hallera do harcerstwa polskiego w związku z agresją bolszewicką 3. Rozkaz przewodniczącego ZHP – gen. J. Hallera do harcerstwa polskiego w związku z agresją bolszewicką 4. Rozkaz Głównej Kwatery Drużyn Męskich 5. Apel Zdzisława Dębickiego o szpital dla harcerzy 6. Apel Generała Józefa Hallera do harcerzy 7. Rozkaz gen. J. Hallera o powołaniu Inspektoratu Harcerskiego 8. Arcybiskup Metropolita Lwowski Józef Bilczewski o harcerstwie 9. Myśli o Harcerstwie Polskim prof. Stanisława Władyczki z jego rycerskością, z jego ideałami czystymi i górnymi 10. Informacja dh. Stefana Witolda Wojstomskiego 11. Naczelny Harcerz Druh Generał Józef Haller do harcerzy górnośląskich 12. Odezwa redakcji „Harcerza” 13. Odezwa Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego do Harcerzy z uznaniem za dotychczasową służbę 14. Leopold Marschak Część X Ludność cywilna w głównych bitwach wojny – wstęp i oprac. Janusz Odziemkowski 1. Fragment wspomnień Bolesława Sylwestra Kołakowskiego, Rok 1920. Wojna polsko-radziecka. Wspomnienia ochotnika-żołnierze 13 pułku piechoty legionowej, ucznia pułtuskiego Państwowego Gimnazjum Męskiego im. ks. Piotra Skargi, opisujący zaciąg ochotniczy do szeregów pułku w lipcu 1920 r. 2. Fragment pamiętnika Stanisława Stasiaka, ucznia gimnazjum im. Króla Władysława IV w Warszawie, który w lipcu 1920 r. wstąpił ochotniczo do wojska 3. Monografi a opisująca dzieje sformowanego w Warszawie 205 ochotniczego pułku piechoty im. Jana Kilińskiego (fragmenty) 4. Pamiętnik korespondenta wojennego Adama Grzymały-Siedleckiego opisujący pobyt autora we Lwowie na przełomie lipca i sierpnia 1920 r. (fragmenty) 5. Pamiętnik Tadeusza Szmurły, kaprala 1 Pułku Szwoleżerów opisujący odwrót w lipcu 1920 r. i krótki pobyt autora w Białymstoku zagrożonym przez Armie Czerwoną (fragment) 6. Raportu Wydziału IV Sztabu Generalnego z 24 sierpnia 1920 r. opisujący wydarzenia w Poznaniu w dniach 13 i 15 sierpnia, kiedy polska 1 armia prowadziła zacięte walki w obronie warszawskiego przedmościa (fragment) 7. Pamiętnik T. Szmurło, kaprala 1 pszwol., fragment opisujący przemarsz pułku przez ulice Warszawy na front 15 sierpnia 1920 r. 8. Pamiętnik Zofi i Kirkor-Kiedroniowej w którym autorka opisuje Warszawę w pierwszej połowie sierpnia 1920 r. (fragment) 9. Pamiętnik korespondenta wojennego Adama Grzymały- -Siedleckiego opisujący wyzwolenie Mińska mazowieckiego z rąk bolszewików w dniu sierpnia 1920 r. (fragment) 10. Pamiętnik Janusza Sopoćki, dowódcy plutonu w 14 Dywizji Piechoty, opisujący powitanie oddziałów dywizji przez mieszkańców Mińska Mazowieckiego wyzwolonego z okupacji bolszewickiej 17 sierpnia 1920 r. (fragment) 11. Pamiętnik korespondenta wojennego Adama Grzymały-Siedleckiego w którym autor opisał swój pobyt w Płocku w pierwszych dniach września 1920 r. (fragment) 12. Pamiętnik Izabeli Lutosławskiej przedstawiający nastroje mieszkańców Łomży i okolic w ostatnich dniach okupacji bolszewickiej w sierpniu 1920 r., wyzwolenie miasta i powitanie wkraczających oddziałów polskich (fragment) 13. Wspomnienia Artura Śliwińskiego, opisujące okres przygotowań Warszawy do odparcia inwazji bolszewickiej i powitanie pułków garnizonu stołecznego wracających ze zwycięskiej wojny (fragment) Bibliografia Archiwum Rządu Obrony Narodowej Indeks osób Indeks nazw miejscowych