Wstęp
Mniejszości narodowe jako problem badawczy to zagadnienie niezwykle interesujące, będące wdzięcznym polem dociekań socjologów, politologów, kulturoznawców, demografów i historyków. Ma ono także swój wymiar prawny i, co za tym idzie, polityczny. Sytuacja prawna mniejszości jest bowiem przedmiotem badań zarówno konstytucjonalistów, jak i specjalistów z zakresu prawa międzynarodowego publicznego, a także administracyjnego. Wiążą się z tym kwestie tożsamości i świadomości narodowej, u których podstaw leżą poważne spory definicyjne, metodologiczne oraz ideologiczne. Tożsamość narodowa i etniczna dzieli bowiem społeczeństwa według kryterium: swoi – obcy. Przy czym im mniejszy poziom rozwoju kultury, tym bardziej eksponuje się ładunek emocjonalny i zazwyczaj w mniejszym stopniu eksponowana jest tolerancja.
Rzeczywistość tę w poważnym stopniu ugruntowują mity i stereotypy. Problemem bowiem jest nie to, że istnieją jacyś „inni”, lecz to, że ci „inni” funkcjonują w ramach konkretnego państwa, społeczności mieszkańców tego państwa i bywają jeszcze jego obywatelami. Na ten stan rzeczy mogą nakładać się i nakładają uprzedzenia rasowe bądź religijne, gdyż jakże często przedstawiciele mniejszości różnią się od grupy większościowej rasą, wyznaniem, językiem, tradycjami i obyczajami. Problem mniejszości narodowych ze szczególną mocą wystąpił
w Europie i towarzyszył powstawaniu państw narodowych od średniowiecza po XX w. Próby przezwyciężenia podziału na „swoich” i „obcych”, na mniejszości i większość, podejmowano w historii wielokrotnie, ale bezskutecznie, być może dlatego, że aż po schyłek XIX w. takie starania czyniono w poszczególnych
państwach europejskich, i to wcale nie wszystkich. Nie obejmowały one także wszystkich istniejących w tych państwach mniejszości, gdyż z różnych względów niektóre z nich uważano za lepsze, a inne za gorsze, niegodne uwagi.
Warto zauważyć, że państwem, które w zasadzie nie zostało dotknięte zjawiskiem ostracyzmu w odniesieniu do mniejszości, była Rzeczpospolita Obojga Narodów, gdzie, jak to niegdyś poetycko zauważono, „pod wspólnym niebem” żyli obok siebie: Polacy, Litwini, Rusini, Niemcy, Węgrzy, Wołosi, Szkoci, Żydzi,
Karaimi, Ormianie, wyznający islam Tatarzy oraz Cyganie.