Muzea, kolekcje czy inicjatywy muzealne istniejące i kształtowane na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów do 1918 r. nie były dotychczas przedmiotem szerszych badań. Nieznane pozostawały skala zjawiska i sposób funkcjonowania tych zbiorów w ówczesnej wielorakiej kulturze pamięci. Niniejsza publikacja to próba wypełnienia tej luki. Punktem wyjścia do zawartych w książce studiów jest muzeum rozumiane jako instytucja publiczna, opierająca swoją działalność na prezentacji i dydaktycznym wykorzystaniu obiektów wizualnych tworzących kolekcję.

Monografia jest podzielona na cztery części poświęcone wybranym zagadnieniom – w pierwszej muzeum jest ujęte jako przestrzeń edukacji, w drugiej – jako obszar symbolizacji dziejów, historii narodu, rodów, kultury, a przede wszystkim sztuki. Trzecia część odnosi się do ziemi i zamieszkującego ją ludu w sensie ojczyzny/ojczyzn, w aspekcie przyrody i cywilizacji, natomiast część czwarta obejmuje zagadnienia związane ze skomplikowanymi na ogół relacjami pomiędzy narodami żyjącymi na dawnych ziemiach Rzeczpospolitej. Publikację zamyka wykaz muzeów i placówek o charakterze muzealnym zlokalizowanych tu przed 1918 r.