"Umarła moja ciocia, siostra taty" - zaczyna Stiepanowa i zdanie to staje się punktem wyjścia do próby napisania historii rodziny. Ale choć autorka szuka śladów własnych prababć, dziadków i rodziców, to nie oni są głównym tematem tej książki. Jest nim mechanizm pamięci.
Czy zapomniane przedmioty, karteluszki, zasłyszane fakty zachowują pamięć o przeszłości? Jak zapamiętać wiek XX, który rozerwał łańcuch pamięci? Jak wielka historia może odbijać się w osobistej pamięci współczesnego człowieka? Stiepanowa szuka odpowiedzi w historii swojej rodziny oraz we wspaniałych esejach, m.in. o W.H. Sebaldzie, Charlotcie Salomon, Josephe Cornellu czy Osipie Mandelsztamie.
To napisana niezwykle pięknym językiem intymna, a zarazem głęboko poruszająca wielka rozprawa na temat pamięci. Najbliżej jej do eseju, choć sama autorka nazwała ją "romansem" - romansem z pamięcią, z historią własnej rodziny zachowaną w przedmiotach.
W Rosji książka ukazała się w grudniu 2017 roku i prawie natychmiast została okrzyknięta przez krytyków najważniejszą rosyjską książką ostatniego dziesięciolecia. Zdobyła też jedną z najważniejszych rosyjskich nagród literackich.
To jest książka o rzeczach i ludziach, o innych książkach i o fotografiach. Czuły esej, wnikliwa powieść, inwentarz rupieci, wspomnień i przemilczeń, prywatna encyklopedia czyjegoś życia (i historii, i Rosji). To jest książka, która powinna leżeć gdzieś blisko, na ulubionej półce. Książka, do której będziecie wracać. A jeżeli zdecydujecie się ją komuś pożyczyć, to koniecznie zapiszcie komu (może nie oddać).
Marcin Wicha, laureat Nagrody Literackiej Nike za "Rzeczy, których nie wyrzuciłem"
Powieść Stiepanowej to ciąg podróży bez końca i celu. Jestem nimi oczarowana i jednocześnie smutna z powodu faktu, że sama książka dobiegła końca. (…) "Pamięci pamięci" to literackie odkrycie, które porusza się między fantazją a rzeczywistością. Inspirująca i cudowna lektura.
Dagens Nyheter
W pogoni za sprawdzeniem swojego rodowodu Stiepanowa łączy Wielką Historię i prywatną pamięć. To niezwykle osobiste śledztwo, w którym interpretacja przeszłości okazuje się być częścią innego, bardziej politycznego wątku: tego, jak możemy się pogodzić ze sobą w teraźniejszości. "Pamięci pamięci" jest najważniejszą rosyjską powieścią 2017 roku.
GQ, Rosja
Maria Stiepanowa zamieniła zmarłych w swoich współautorów. W rezultacie powstała książka nieznana wcześniej w języku rosyjskim.
"Nowaja Gazieta"
"Pamięci pamięci" jest nie tylko najważniejszą książka roku, ale ogólnie ostatnich lat. To prawdziwe wydarzenie - dla wszystkich, którzy wciąż umieją czytać.
"Echo Moskwy"
Coś takiego pojawia się najwyżej raz na dekadę. "Pamięci pamięci" jest wielką rekonstrukcją literacką, a jej efektem zupełnie nowy gatunek, w którym współbrzmią pamięć, czas i historia.
Literratura (Rosja)
Spośród wszystkiego, co było niewiadomą, półwiadomą lub było zaciemnione, wiedziałam o swojej rodzinie kilka niewzruszonych rzeczy.
W naszej rodzinie nikt nie zginął podczas rewolucji i wojny domowej.
Nie było w niej represjonowanych.
Nie było ofiar Holocaustu.
Nie było zabitych, poza Lodikiem.
Nie było tych, którzy zabijali.
Sporo z tego wkrótce albo stało się wątpliwe - albo okazało się być oczywistą nieprawdą.
(fragment książki)
Maria Stiepanowa (ur. 1972) - rosyjska pisarka i poetka, której utwory przetłumaczono na kilkanaście języków. Po polsku ukazał się tom jej wierszy "Wojna bestii i zwierząt" (przeł. Zbigniew Dmitroca, Wydawnictwo Wolno, 2019).