Teksty zebrane w tej publikacji poświęcone są właśnie wolności, a konkretnie kwestii istnienia i odzwierciedlenia w narracji korelacji między warunkami zewnętrznymi (swobodą działania lub jej ograniczeniami) a systemem wartości historyka, w danych warunkach prowadzącego działalność naukową i publikującego jej wyniki. W jakim stopniu wolność lub zniewolenie determinują wierność własnym poglądom? Jak badacze przeszłości odnosili się do narzucanych im ograniczeń dotyczących rzetelnego prowadzenia badań i publikowania ich wyników? Na ile sami takie ograniczenia narzucali sobie lub innym? W jaki sposób deklarowane wartości przekładały się na różne postawy polityczne, od lojalistycznych po nonkonformistyczne? Jak w konstruowanych narracjach odzwierciedlał się patriotyzm badaczy przeszłości, w kontekście skomplikowanych dziejów regionu zasługujący na szczególną uwagę? Jak odnoszono się do prób instrumentalizacji historii?
Te zagadnienia, immanentnie związane z rozwojem historiografii narodów i państw Europy Środkowej, zyskują w prezentowanym zbiorze dodatkowy atut w postaci zestawienia wypowiedzi autorów polskich i ukraińskich. Bardzo silnie powiązane, obfitujące w tematy trudne i wymagające pogłębionej, rzetelnej refleksji dzieje obu narodów stanowią niewątpliwie doskonały grunt dla rozważań nad funkcjonowaniem badaczy przeszłości między wolnością a zniewoleniem.