Próba rekonstrukcji obecności kategorii państwa w świadomości elit intelektualnych społeczeństwa polskiego na przełomie XIX i XX w. Autor prezentuje atmosferę intelektualną epoki, zdominowaną przez pozytywizm, przedstawia spojrzenie na państwo jako instytucję kształtującą życie społeczne. Ostatni rozdział książki poświęcony jest różnorodnym postawom światopoglądowym, politycznym i ideowym i zależnemu od nich stosunkowi poszczególnych grup do idei i instytucji państwa.