Kształtowanie się ustroju III Rzeczpospolitej

Andrzej Stanisław Ksawery Stelmachowski, syn Wisławy z Majewskich i Bronisława Stelmachowskiego, urodził się 28 stycznia 1925 r. w Poznaniu, zmarł 6 kwietnia 2009 r. w Warszawie. Uczony, wybitny prawnik, nauczyciel akademicki i organizator życia naukowego (autor ponad 200 publikacji naukowych), społecznik i polityk, jeden z twórców Polski Odrodzonej; marszałek Senatu, minister edukacji, prezes Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" w latach 1990- -2008. Doradca Prezydenta RP ds. Polonii. Świadek historii i jej współtwórca. Wszędzie i zawsze prezentował trwały system wartości, pośród których najważniejsze były: prawość, wierność przekonaniom, odpowiedzialność, troska o dobro wspólne i kierowanie się społeczną nauką Kościoła. Życie profesora objęło cztery różne etapy najnowszej historii Polski: 14 lat w II Rzeczypospolitej (dzieciństwo), 5 lat w Państwie Podziemnym, 44 la ta w PRL -u i 20 lat w III Rzeczypospolitej.
...należałem do niewielkiego grona osób, które były aktorami wydarzeń Wielkiego Przełomu. (...) Sądziłem więc, że byłoby rzeczą słuszną podjąć próbę wskazania na kształtowanie się tego łańcucha przyczyn i skutków, który doprowadził do odzyskania niepodległości doby współczesnej. Mam też pełną świadomość, że proces budowy III Rzeczypospolitej jeszcze się nie zakończył. Niemniej jednak jej kształt jest na tyle przesądzony, że można podjąć próbę pewnej rekapitulacji wydarzeń. Owa rekapitulacja była przedmiotem wykładu monograficznego, jaki przez okres trzech lat miałem dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Treść tego wykładu zawarta jest w niniejszej pracy. Nie jest ona systematycznym podręcznikiem, nie jest również monografią obudowaną warsztatem naukowym i licznymi przypisami. Jest to raczej szkic, który pozwoli - w zamierzeniu autora - na wyrobienie sobie przez czytelnika własnego poglądu na niełatwą historię narodu polskiego doby współczesnej, widzianą w toku jej stawania się. P r z y n o s i t e ż o k r u c h y t y c h f a k t ó w i d o k u m e n t ó w , k t ó r e d o t y c h c z a s n i e b y ł y p u b l i k o w a n e . Przybliży to zapewne poznanie prawdy taką, jaką ona była - nawet jeżeli nie przystaje ona do rozpowszechnionych schematów.