Najstarszy ikonostas cerkwi wołoskiej we Lwowie. Dzieje zabytku oraz jego znaczenie w rozwoju malarstwa cerkiewnego i sztuki ukraińskiej

Wśród dokumentów, które po śmierci profesora Mieczysława Gębarowicza trafiły do zbiorów Ossolineum we Wrocławiu, znalazł się pochodzący z lat 50. rękopis niewydanej książki Najstarszy ikonostas cerkwi wołoskiej we Lwowie. Dzieje zabytku oraz jego znaczenie w rozwoju malarstwa cerkiewnego i sztuki ukraińskiej. Na ponad czterystu pożółkłych, często sklejanych z kawałków kartach ten wybitny badacz przeprowadził dokładną analizę historyczną, ikonograficzną i stylistyczną jednego z najlepszych dzieł sztuki ruskiej. Opisany przez Gębarowicza ikonostas jest znakomitym przykładem wysokiego poziomu lwowskiego snycerstwa i malarstwa w XVII wieku. Dzieło wyznaczyło granicę między tradycją średniowieczną a nowożytną w sztuce cerkiewnej dawnej Rzeczypospolitej i stało się wzorem, do którego w następnych dziesięcioleciach nawiązywali najlepsi artyści ruscy.
Publikacja tej książki to znaczący krok ku poznaniu całego dorobku naukowego wybitnego humanisty, jakim był Mieczysław Gębarowicz. To także istotny wkład w scalenie dziedzictwa polskich naukowców pracujących po drugiej wojnie światowej poza granicami kraju.

Jedną z poważniejszych wad ówczesnego życia religijnego był zwyczaj, że każdy gospodarz miał w cerkwi swą własną ikonę, do której się sam modlił. Niewiele zwracając uwagi na to, co się dzieje przy ołtarzu (…). Modlenie się do cudzej ikony uważane było za przestępstwo, które karano sądownie, skazując winowajcę na zwrot połowy ceny zapłaconej za obraz. Nie wolno było złodziejskimi metodami wyłudzać u ikony łaski, do których ma prawo tylko jej właściciel. Przestępca otrzymywał radę, aby się postarał o swojego własnego Boga, pod którym może się modlić, ile zechce.
(fragment)

Mieczysław Gębarowicz (1893-1984) – historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, członek Polskiej Akademii Umiejętności; był kustoszem Muzeum Lubomirskich i dyrektorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Po zakończeniu drugiej wojny światowej pozostał we Lwowie, aby nie dopuścić do zniszczenia pozostawionych tam dóbr polskiej kultury. W 1950 roku został zdegradowany do stanowiska niższego pracownika naukowego, wyrzucony z pracy, a na koniec obłożony zakazem dostępu do archiwów. Nie zaprzestał jednak działalności naukowej, której wyniki publikował w Polsce. Wśród jego licznych dzieł należy wymienić zwłaszcza fundamentalne opracowania na temat rzeźby lwowskiej: Studia nad dziejami kultury artystycznej późnego renesansu w Polsce (1962), Szkice z historii sztuki XVII w. (1966). Jego grób znajduje się na Cmentarzu Łyczakowskim.

Agnieszka Gronek (1969) – historyk, historyk sztuki, doktor habilitowana, absolwentka Uniwersytetu Szczecińskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunkt w Katedrze Ukrainoznawstwa na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się sztuką cerkiewną dawnej Rzeczypospolitej. Opublikowała książki: Wokół ukrzyżowanego. Studia nad tematem Pasji w ukraińskim malarstwie ikonowym (2010) oraz Opuszczone dziedzictwo. O malowidłach w cerkwi św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej (2015).