Kiedy powtórnie przejrzałem te teksty, z zaniepokojeniem zauważyłem, że w obrazie stosunków polsko-żydowskich przeważają barwy czarne. Częściowo jest to wynikiem ich tematyki. Ale w znacznej mierze jest to, jakkolwiek nam jest przykro, odbicie rzeczywistości. Mówimy stosunki polsko-żydowskie, ale większość artykułów tak naprawdę opisuje stosunek Polaków do Żydów. Na pewno nie wszystkich. Przede wszystkim obozu narodowego, który programowo był antysemicki, ale także sanacji. Z ówczesnych wypowiedzi wygląda jednak na to, że antysemityzmem zarażona była znacznie szersza grupa. Widzimy, jak zmieniało się to w czasie. W moim przekonaniu stosunek do Żydów w drugiej połowie lat trzydziestych był najgorszy w dziejach Polski. Niewątpliwie rzutowało to na stosunek do nich podczas wojny. Przyczyny tego zjawiska są w dalszym ciągu przedmiotem badań. Nie tylko znamy coraz więcej faktów, ale wzrasta także nasze zrozumienie procesów im towarzyszących (ze wstępu Autora).