Albania w latach 1920-1924

Istnieje obecnie zasadnicza potrzeba analizy zjawisk państwowo- twórczych, występujących w Albanii w latach 1920-1924. Aby zbadać aktualny stan świadomości obywatelskiej społeczeństwa, którego doświadczenia polityczne, ekonomiczne i mentalność odbiegają od realiów europejskich, wskazane jest poszukiwanie odniesień w historii dwudziestolecia międzywojennego. W opisywanym przez historiografię obrazie przemian Europy Środkowo-Wschodniej w latach dwudziestych wątek albański jest wyraźnie marginalizowany.
Fascynacja odkrywaniem prawdziwego oblicza dyktatury komunistycznej przysłoniła, czy wręcz skazała na zapomnienie początki albańskich doświadczeń z demokracją parlamentarną. W przypadku badań albańskich, jak i tych, prowadzonych przez historyków niemieckich, angielskich czy amerykańskich daje się zauważyć nadmierne eksponowanie wątku dyktatury Ahmeta Zogu, bez gruntownej analizy okresu ją poprzedzającego. Praca niniejsza szuka odpowiedzi na pytanie, jakie miejsce we współczesnej historii Albanii należy przypisać wydarzeniom pierwszej połowy lat dwudziestych i dotyczy sytuacji, kiedy w epoce funkcjonowania w Europie dojrzałych organizmów państwowych, społeczeństwo częściowo plemienne, częściowo feudalne zostaje wtłoczone w ramy państwa.
Próba analizy obejmuje zaledwie kilka możliwych aspektów zaistniałej sytuacji, w opinii autora najważniejszych. Pierwszym z nich jest aspekt instytucjonalny - tworzenia centralnego aparatu państwowego. Drugi to aspekt personalny - doboru kadr zarządzających państwem, ich wartości, ale także ich mentalności. Trzecim, szczególnie ważnym w kontekście mentalności społeczeństwa jest problem aktywności politycznej Albańczyków oraz myśli politycznej, będącej dorobkiem początku lat dwudziestych. Wreszcie czwarty aspekt to kwestia działań destrukcyjnych i separatystycznych, a także działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Ze zrozumiałych względów kwestia polityki zagranicznej, szczegółowo omówiona w pracach Muina Czarni, Arbena Puto czy Paskala Milo pojawia się w niniejszej pracy marginalnie, głównie w kontekście lokalnych separatyzmów czy organizacji służby dyplomatycznej.
Praca obejmuje chronologicznie okres od kongresu w Lusznje (styczeń 1920) do tzw. rewolucji demokratycznej (czerwiec 1924). O wyborze takich właśnie cezur czasowych zadecydowały cztery względy. Pierwszym i najważniejszym jest fakt, iż w omawianym okresie Albańczycy stworzyli po raz pierwszy w czasach nowożytnych struktury niepodległego państwa, bez nadzoru ze strony instytucji międzynarodowej kontroli. Drugim powodem był fakt, że w pierwszej połowie lat dwudziestych po raz pierwszy zaistniał na ziemiach albańskich system demokracji parlamentarnej, który czerpał terminologicznie i instytucjonalnie z albańskiego prawa zwyczajowego. Trzecim argumentem było zakłócenie w czasie I wojny światowej funkcjonowania państwa. Czwarte uzasadnienie stanowi niekompletność źródeł, dotyczących pierwszego okresu niepodległości, a także fakt, że większość z nich została sporządzona w języku osmańskim lub greckim.