Pamiętnik

Pamiętnik Kalmana Rotger ber a (Karola Rotgebera, ur. 1887), pisany od 2 kwietnia do 12 czerwca 1943 r. w ukryciu na warszawskiej Pradze, jest jednym z najoryginalniejszych świadectw Zagłady. Tekst ten jest z jednej strony – jak w wielu innych przypadkach – wynikiem chęci udokumentowania własnych przeżyć, w tym śmierci jedynego syna. Ale Rotgerber nie jest jedynie kronikarzem wypadków, które notuje „drżącą ręką przy huku armat”. Tego, czego był świadkiem, nie da się zrozumieć ani w ramach jednostkowego doświadczenia, ani w porządku historii, wpisuje więc świat getta w rzeczywistość transcendentną, kosmiczne zmagania dobra ze złem, a jego pamiętnik staje się swoistą skargą kierowaną do Boga.

„Ociężale posuwa się ręka trzymająca pióro. Smutek bezbrzeżny ogarnął całą istotę. Choć słońce jasno świeci, nie widać jakoś jasnego jutra. Swobodne ptaszęta wesoło świerkają, przeskakując i przelatując z miejsca na miejsce. W ich żywiole, w powietrzu wolno im wszystko. Toteż radują się, chwaląc Wiekuistego. My zaś, ludzie, od wieków tworzymy wciąż nowe lepsze życie, pogrążając się coraz to więcej w otchłań nędzy i rozpaczy. doskonalimy się, ale tylko po to, aby doskonałość uczynić narzędziem zbrodni, niszcząc świat i ludzi, i wszystko w imię sprawiedliwości i lepszego jutra. Tak było w zamierzchłych czasach, tak jest i obecnie, a gdy Bóg nie wejrzy w cierpienia nasze, będzie to jeszcze udziałem przyszłości”.