Polska w latach 1939-1945 poniosła olbrzymie straty ludzkie, a także materialne i nie sposób II wojny światowej i okupacji porównać z kataklizmami oraz najazdami, które nawiedziły polskie ziemie w przeszłości.
Jednym z trzech najważniejszych, utrwalonych w pamięci historycznej współczesnego społeczeństwa symboli martyrologii narodu polskiego z lat II wojny światowej - obok Holokaustu i Powstania Warszawskiego - jest tragedia wysiedlonej ludności Zamojszczyzny. Wydarzenia te dobitnie odzwierciedlają grozę wojny i okupacji oraz dramat i męczeństwo polskich obywateli w latach 1939-1945. Ich rocznice są eksponowane przez różne organizacje i środowiska kombatanckie. Są tez obszernie odnotowywane w mass mediach, chociaż nie zawsze w formie w pełni zgodnej z historyczna prawdą. Podobnie rzecz przedstawia się w edukacji młodego pokolenia.
Z biegiem lat prezentowany przebieg wydarzeń i ich oceny staja się coraz bardziej niejednoznaczne i rozbieżne. Co raz częściej zapomina się o faktycznych sprawcach zbrodni i okrucieństw II wojny światowej, poszukuje innych winowajców, nie pamięta o prawdziwych ofiarach i bohaterach.
Podobnie jak w przypadku Holokaustu i Powstania Warszawskiego, kontrowersje odnoszą się także do walki w obronie Polaków wysiedlanych na Zamojszczyźnie, która przerodziła się w patriotyczny zryw o charakterze regionalnym, lecz również narodowym. W świadomości historycznej zaciera się wiedza o Powstaniu Zamojskim - jego przywódcach i inicjatorach - o chłopach i ludowcach, żołnierzach Batalionów Chłopskich, którzy jako pierwsi wystąpili w obronie Zamojszczyzny przed niemieckimi wysiedleniami. (...)