Niemcy, Rosja i kwestia polska

Idea narodowa jest wytworem stuleci – jej istnienie nie jest zależne od woli jednostek, jej trwałość ma głębsze podstawy niż trwałość programów politycznych, rządów i nawet ustrojów państwowych. Z jej istnieniem jako z czynnikiem stałym muszą się liczyć i kierownicy polityki narodu, i państwa, w którym ten naród żyje. Zdrowa polityka polega nie na żądaniu, ażeby naród zmienił treść swego życia moralnego, swoje ideały, ale na dążeniu do stworzenia takich instytucji politycznych, w których potrzeby moralne narodu znajdą zaspokojenie. Tą zasadą kieruje się dziś w swym postępowaniu naród polski i takiej zdrowej polityki domaga się on od państw, do których losy dziejowe go wcieliły (fragment).