Panorama polskiego społeczeństwa XIX-wiecznego na przykładzie dwóch środowisk: szlachty ziemiańskiej oraz szlacheckiego zaścianka. Jednym z głównych wątków jest intryga miłosna związana z postacią zubożałej szlachcianki Justyny Orzelskiej i Janka Bohatyrowicza pochodzącego ze szlachty zagrodowej.
We wstępie Józef Bachórz ukazuje m.in. tradycję powstania 1863 r., kontrast dwóch kultur, dramaty pracy organicznej oraz temat małżeństwa i sytuacji kobiety.