Niniejsza książka po raz pierwszy w polskiej historiografii opisuje historię osiedlenia się i działalność poszczególnych męskich zgromadzeń zakonnych w diecezji chełmińskiej w okresie międzywojennym. Główna narracja skupia się jednak na losach zakonników przebywających w placówkach zakonnych w momencie wybuchu II wojny światowej: franciszkanów w Gdyni, jezuitów w Gdyni i Grudziądzu, księży misjonarzy i pallotynów w Chełmnie, michalitów i redemptorystów toruńskich, misjonarzy Świętej Rodziny w Wielkim Klinczu, salezjanów z Rumi oraz werbistów z Górnej Grupy.

Jeszcze w trakcie działań wojennych we wrześniu 1939 r. instytucje partyjne i aparat policyjny Niemiec uderzyły w polskie duchowieństwo katolickie. W ciągu kilku tygodni wszystkie te placówki przestały istnieć, a księża i bracia zakonni zostali z nich wypędzeni lub aresztowani. Wielu z nich zamordowano, m.in. w Piaśnicy; innych zesłano do obozów koncentracyjnych. Tylko nieliczni wrócili po wojnie do ojczyzny i zaczęli tworzyć nową, jeszcze nie opisaną, historię diecezji chełmińskiej.